Herkese iyi ak?amlar.
Benim bir türlü farkyny anlamady?ym ve bu sebebten dolayy sürekli yanly? kullandy?ym bir kelime var. Bile?ik, Birle?ik bu ikisinin arasyndaki fark ne acaba.
Zahmet edipte birisi yanytlarsa çok sevinirim.


Not: Ayryca bu ve bundan sonraki yazylarymda e?er yazym hatalarymy görürseniz beni kesinlikle uyaryn.

'Bileşik' kimya da bir terimdir iki veya daha fazla atomun oluşturduğu yapıya denir.

Birleşik ise birleşme fiilinden türetilmiş bir sıfat olup birleşme anlamı katar önüne geldiği isme.

Merhaba,
erpay arkaşımıza katılıyorum.
iyiçalışmalar

Arkadaşlar Türkçede iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan yeni kelimeye "bileşik kelime" deniliyor. Yani bileşik kelimesi sadece kimyada kullanılan bir terim değildir.

"bileşik" ve "birleşik" kelimelerinin kökeni birdir.
her ikisi de "bir"den türemiştir. bir-le-ş-mek > bir-le-ş-ik > bi(r)-le-ş-ik şeklinde bir gelişme göstermiştir. "r" ve "l" seslerini yan yana bulunması söyleyişte biraz güçlük yarattığı için halkımız "billeş-mek > billeş-ik" diye söyler. Biraz daha ileri giderek birinci "l" düşmüştür. Burada şunu da belirtmekte yarar var. Kültürr dilinde "bileşik" ile "birleşik" arasında anlam farklılığı ortaya çıkmıştır. "bileşik" biribiri içine girmek, karışmak şuretiyle bir araya gelmiş, bütün oluşturmuş anlamı taşımasına rağmen, "birleşik" kelimesinde kendi bütünlüklerini koruyarak yan yana gelmiş farklı öge veya bireyler birliği anlatılmaktadır. Kısacası "bileşik" Osm. T. (mürekkeb), "birleşik" ise (müttehid) karşılığı olarak türetilmiştir.
Saygılar

Yaşar Bey ellerinize sağlık. Çok güzel bir açıklama.

"Bi-le?-ik" kelimesinde "r" sesinin dü?mü? olmasy acaba do?ru mudur, yoksa bu kelime türetilirken yanly? türetilip sonradan "birle?ik" kelimesi ile bu yanly?lyk düzeltilmeye çaly?yldy?y halde sayysal bilimlere terim olarak yerle?ti?i için artyk yapacak bir ?ey kalmady?yndan böylece kabul edilmi? midir? Benim dü?üncem bu kelimenin ilk olarak "bile?ik" ?eklinde hataly türetildi?i ve sonradan bir ses dü?mesine u?ramady?y yolundadyr.

Sayın Akbaş,

Sizin savınız doğruysa eğer, demekki hatalarda bazen yararlı olabiliyormuş. Bakınız ne iyi, dilimiz bir sözcük kazanmış...

Hatalarımızın hep hayırlı neticeler doğurması dileklerimizle...

Saygılarımla,

Sayın Ertol, yaklaşımınız çok güzel. Hataları da sevaplar gibi kabul etmek gerekir. Mesela üç-gen, dört-gen, beş-gen de yanlış türetildi biliyorsunuz. Ama bugün yapacak bir şey yoktur. Ama bundan sonrasına dikkat etmek gerekir. Önemli olan bugün yanlış kelime türetmemektir. Ben şahsen dil sarayımızdan kelimeleri sökmeden yabancı sözcüklere karşılık türetilmesinden yanayım biliyorsunuz.
Sevgilerimle ve saygılarımla...

Sözcük aslında birleşik olarak türetilmiştir. Daha sonra r ünsüzü düşmüş ve bilimsel terim olarak kalmıştır. Kısaca Sayın Yasarcagbayır'ın da dediği gibi;

Benim merak etti?im, bu "r" ünsüzünün dü?mesinin ba?ka örnekleri olup olmady?ydyr. Yani bu dü?me bir kurala my ba?lydyr yoksa keyfi midir? E?er keyfi ve uygun ise hemen birtakyn ünsüzleri dü?ürerek yeni terim üretmeye ba?layalym...

Ses düşmesi olduğundan madem bu kadar eminsiniz bize de söyleyecek bir şey kalmamıştır.

Sayın Yalgın,
Haklısınız. Ses düşmesini bu kadar kısa sürede düşünemeyiz. Bu tür ses olayları dilimizin eski dönemlerine aittir. Türk Dil Kurumu 1932 yılında kuruldu. Yeni kelimelerde bu tür ses olaylarının yaşanması pek mümkün görülmüyor. Sanırım sözcüklerin türetildiği o döneme bir dönmemiz gerekecek. Yani türetme konusunda büyük hatalar yapıldı. Sadece bu sözcükte değil, daha birçok sözcükte inanılmaz hatalar oldu. Fransızcadan image, ecole, terme, bulletin, honnour, hegemonia ve general gibi sözcükleri alıp Türkçe sözcük yaptılar. İşte bahsettiğim dönem böyle bir dönemdi. Sadece hatırlatmak için söyledim.

"E?len maral e?len, bile gidelim."
(Karacao?lan)


Arkada?lar,

Bugün sizlere, 17’nci yüzyyldan gelen bir sesin kanatlary altynda ula?mak istedim. Evet, en iyi yol buydu.

Koca â?yk ozanymyz Karacao?lan, bu kez, bir güzele kendisini beklemesi için sesleniyor; derdi, maral gözlüsüyle birlikte gitmek... "E?len maral e?len, bile gidelim."

* * *

Bile?mek, bile?me, bile?en, bile?ik, bile?ke, bile?tirmek, bile?tirici sözcüklerinin bilinen/ya?ayan atasy, Karacao?lan’yn dilinde ölümsüzle?en i?te bu bile sözcü?ü.

Peki, koca Â?y?ymyz’yn zamanynda dilimizde bile?ik sözcü?ü var myydy? Sanmyyorum... Onu, dilimizin gücü yaratty: ne zaman ki Türk diline özgü bir dilbilgisi olu?turulmak istendi, i?te o zaman, bu konuda gerek duyulan Türkçe sözcükler de ortaya kondu.

Bir dilbilgisi terimi de olan bile?ik sözcü?ünün bu ba?lamdaki anlamy, “genellikle iki kelimenin bir araya gelip kayna?masy, kalypla?masy sonucu ortaya çykan ve yeni bir anlama gelen (sözcük)”. Bile?en de, dilbilgisi terimi olarak, “bile?im yoluyla bir sözcü?ün yapysyna giren sözcük” anlamyna geliyor.

Bile?ik sözcü?ünü, bile?ik madde, bile?ik isim (ad), bile?ik tümce ve bile?ik sözcük terimlerinde de kullanyyoruz.

Yazymyn bütünlü?ü açysyndan birkaç da bile?ik sözcük syralayayym: hanymeli, yavrua?zy, imambayyldy, tahtakurusu, vargel, kaynana, kaynata, kaynanazyryltysy.

* * *

Arkada?lar,

Biliyorsunuz, TDK’nin güzel bir hizmeti var: Da?arcy?ynyza Her Gün Yki Söz. Ben, bu hizmetten yararlananlardanym. TDK’nin epostayla ula?tyrdy?y 15.3.2005 gün ve 301 numaraly gönderimde, libero yabancy sözcü?ünün Türkçe kar?yly?y da vardy: Futbolda, "savunmanyn gerisinde bulunan serbest savunma oyuncusu" anlamynda kullanylan bu kelime için dilimizde güzel bir kar?ylyk vardyr: son adam.

Bu gönderimi alynca, ben garip, ‘son adam ikilisini içime sindiremeyip’ dü?ündüm ta?yndym, vardy?ym sonucu 16 Mart 2005 günü TDK’ye bim@tdk.org.tr adresinden sundum. Epostam ?uydu:

Konu: ‘Libero’sözcü?ü

Sayyn Ylgililer,

Libero kar?yly?y olarak önerilen sözcü?ün (ikili sözcük kümesinin), yapy bakymyndan bile?ik sözcük olmasynyn daha uygun olaca?y kanysyndayym. Böylece, bir ki?inin ‘adamlaryn sonuncusu’ oldu?unu belirten son adam syfat tamlamasy ile ‘savunmanyn gerisinde bulunan serbest savunma oyuncusu’ anlamyndaki sonadam bile?ik isminin, yapysal ve biçimsel açydan da biri sözcük kümesi, öbürü de bir sözcük olarak iki ayry ?ey oldu?u görülür.

Önerimin dikkate alynaca?yny, en azyndan yanytlanaca?ymy ummaktayym.

Saygylarymla.

?imdi merak ediyorsunuz de?il mi, ne yanyt aldym diye... Buyurun:

T.C.
ATATÜRK KÜLTÜR, DYL VE TARYH YÜKSEK KURUMU
TÜRK DYL KURUMU BA?KANLI?I


Sayy : Terim Bilim ve Uygulama Kolu 430/34-1602 24 Mart 2005
Konu : "Son adam" Sözü


Sayyn Ynal KARAGÖZO?LU

Ylgi: 16 Mart 2005 günlü yazynyz.

Yabancy kelimelerin Türkçele?tirilmesi çaly?malarynda kavramlary kar?ylamak üzere kelime birle?tirme yolundan da syklykla yararlanylmaktadyr. Bu yolla olu?turulan sözlere ise bile?ik kelime de?il birle?ik kelime denilmektedir. Birle?ik kelimeler, bazy gelenekselle?mi? durumlaryn dy?ynda, belli kurallar dâhilinde ayry veya biti?ik yazylmaktadyr. Kurumumuz tarafyndan libero için önerilen son adam kar?yly?y da birle?i?i olu?turan sözlerden herhangi biri kaynana, pazartesi, danaburnu örneklerinde oldu?u gibi ses veya anlam kaybyna u?ramady?y için bu kurallar çerçevesinde ayry yazylmaktadyr. Dilimizdeki birçok söz, bir bilim, sanat, meslek daly veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramy kar?ylamak üzere ayny zamanda terim olarak da kullanylabilmektedir. Son adam sözünün terim veya syfat tamlamasy olarak kullanyly?ynyn ayrymy da bu tür sözlerde oldu?u gibi kullanym yeriyle ilgili olacaktyr.

Bilgilerinize sunar, gösterdi?iniz ilgiye te?ekkür ederim.



Prof. Dr. ?ükrü Halûk AKALIN
Türk Dil Kurumu Ba?kany



---Mart 2005 Uzman Âdem TERZY

* * *

Arkada?lar, görüldü?ü gibi, bu “bile?ik mi birle?ik mi” konusu netameli bir konudur (!); durup dururken azar i?itmek bile i?ten de?ildir. Ama, siz benim bu dedi?ime bakmayyn, yine de do?rulary aramayy sürdürün.

Ben öyle yapyyorum.


--------------
Not: Biliniyordur ama, ben yazymyn bir ö?esi oldu?u için belirteyim, netameli, tekin olmayan, gizli bir tehlikesi oldu?u sanylan anlamyna geliyor.